Κάλαμος, ένα άγνωστο ιστορικό νησί του Ιονίου πελάγους
"…διωγμένοι από τον Κάλαμο, με την ψυχή στο στόμα χιλιάδες γυναικόπαιδα δεν βρίσκουν φούχτα χώμα να μείνουν ακυνήγητα… Κι ο Χάρος δεκατίζει…"
Ο Κάλαμος, σπανιότερα η Κάλαμος, βρίσκεται απέναντι από τον Μύτικα Αιτωλοακαρνανίας, ενώ διοικητικά ανήκει στο Νομό Λευκάδας.
Το κυρίως μέρος του είναι ορεινό με υψόμετρο 745 μέτρα, ενώ φημίζεται για τις όμορφες βοτσαλωτές παραλίες με τα διαυγή γαλαζοπράσινα νερά τους. Τόπος προικισμένος και ευλογημένος από τον δημιουργό όπως υποστηρίζουν οι κάτοικοι με ήπιο κλίμα καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου και έντονη μυρωδιά πεύκου και αλμύρας διάχυτα στην ατμόσφαιρα.
Στις μέρες μας υπάρχουν δύο μικροί οικισμοί, ο Κάλαμος και η Επισκοπή, ενώ στο νότιο άκρο του νησιού, στο Κεφάλι, βρίσκεται ένας εγκαταλελειμμένος οικισμός με παλιά ελαιοτριβεία, πέτρινα αλώνια, ερειπωμένα σπίτια και μισογκρεμισμένους ανεμόμυλους που στέκουν ακόμα εκεί μάρτυρες μιας άλλης εποχής.
Οι πρώτες ενδείξεις κατοίκησης του νησιού ανάγονται στη Νεολιθική εποχή, ενώ είναι βέβαιο ότι κατοικούνταν επίσης στη Μυκηναϊκή και στην Κλασική περίοδο. Μεγάλη είναι όμως η συμβολή του κατά την Ελληνική Επανάσταση, αποτελώντας καταφύγιο οικογενειών από την Ήπειρο, τη Στερεά Ελλάδα αλλά και από την Πελοπόννησο. Πολλοί από τους αγωνιστές της Επανάστασης, όπως ο Καραϊσκάκης, οι Τζαβελλαίοι, ο Λεπενιώτης, ο Βαρνακιώτης, είχαν εγκαταστήσει τις οικογένειές τους για μεγαλύτερη ασφάλεια στο νησί που τότε τελούσε υπό αγγλική διοίκηση. Καταδιωκόμενοι Σουλιώτες βρίσκουν τόπο να σταθούν σε δύσβατες τοποθεσίες του νησιού καθώς και πολλοί από τους πολιορκημένους Μεσολογγίτες με τα γυναικόπαιδα τους. Ωστόσο, δεν ήταν πάντοτε εύκολα τα πράγματα, καθώς οι Άγγλοι ήθελαν να έχουν τον έλεγχο της κατάστασης και απέτρεπαν την εγκατάσταση πολλών οικογενειών, ιδιαίτερα των φτωχών και εξαθλιωμένων.
Σε αυτό το γεγονός αναφέρονται οι στίχοι του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη:
"…διωγμένοι από τον Κάλαμο, με την ψυχή στο στόμα χιλιάδες γυναικόπαιδα δεν βρίσκουν φούχτα χώμα να μείνουν ακυνήγητα… Κι ο Χάρος δεκατίζει…"
Το 1864 αναμένεται η πολυπόθητη ημέρα της ελευθερίας του από τους κυρίαρχους του όπου και ενώνεται με τα υπόλοιπα νησιά του Ιονίου και την Ελλάδα.
